Erik Scherder: “Daag het brein uit!”

'Het damspel inzetten als laagdrempelige, veilige en rijke omgeving voor het stimuleren van mentale fitheid en sociale binding.' Dit is kort samengevat waar het project Fitter Brein van HANNN voor staat. Om dit breed te delen met onze partners in de noordelijke regio werd op dinsdag 2 november in de stad Groningen een Fitter Brein event gehouden. Na dit twee keer te hebben moeten uitstellen vanwege de corona, was het nu eindelijk zover. Ruim veertig genodigden uit diverse geledingen, waaronder provincies en gemeenten, zorginstellingen, sportclubs, wijkcentra, bibliotheek, scholen, Hanzehogeschool, Rijksuniversiteit, UMCG, schaakbond, dambond en enkele leefstijlcoaches waren present.

Pleitbezorger van een fit brein Erik Scherder, hoogleraar Neuropsychologie aan de VU Amsterdam, was onze eregast in het karakteristieke industrieel pand van de Puddingfabriek, waar het team van Fitter Brein haar ambassadeur met open armen ontving.
Onderwijskundige en dampedagoog Bert Dollekamp presenteerde de middag, waaraan ook de grootmeesters Roel Boomstra en Wouter Sipma hun medewerking verleenden.

"Zullen we een potje dammen?", was het thema van de middag, waarin een herwaardering werd bepleit van het in de vorige eeuw bij jong en oud erg populaire tijdverdrijf, dat in deze jachtige en door moderne media gedomineerde tijd toch wat in de verdrukking is geraakt.

Dammen deden we dan ook met heel veel plezier in een ludieke generatiematch tussen het team van Erik Scherder en het team van Aliene Haar, directrice van de ZorgZaak, een grote noordelijke zorginstelling en een belangrijke partner van Fitter Brein. Samen zetten we duurzame damactiviteiten op voor hun oudere cliënten in Drenthe en Groningen. Het project slaat enorm aan volgens Aliene, die het voorbeeld aanhaalde van de 100-jarige mijnheer Rolink, die op de foto als een ware grootmeester in het gezond ouder worden te zien is.

Het was een felle en spannende strijd tussen Erik en Aliene. Erik ging als een speer, aangemoedigd door zijn gelegenheidscoach, tweevoudig wereldkampioen Roel Boomstra. In het middenspel haalde Erik een fraaie damzet uit en leek op winst af te koersen. Maar Aliene gaf niet op en haar coach Wouter Sipma gaf wat tips om te counteren. Uiteindelijk haalde ook Aliene een mooie dam, werd de vrede getekend en kwamen beiden remise overeen. Ook in de overige duels waren fraaie patronen en spectaculaire slagen te zien. Beleidsvrouwe Karin de Ruijsscher van de GGD Friesland veroverde namens team Aliene de schijven van RUG studente Dilay Gunal. Team Erik kwam weer langszij dankzij Droomdamster Nicole de Vries, die met een mooie combinatie DG Het Noorden veteraan Marinus Damkat verschalkte. Ignace Hendriks was namens de schaakbond de voorpost die hij op het bord zelf innam tegen Sjoukje de Haan van De ZorgZaak. Deze had naar eigen zeggen vooral oog voor de architectuur van haar stand, hetgeen leidde tot een beschaafde remise. Dat werd het ook in de laatste partij, al kwam hoogleraar Arbeidsmarktanalyse Jouke van Dijk daar goed mee weg. Tot twee maal toe incasseerde hij een damcombinatie van VV Mamio voorzitter Richard Misran. Deze bood Van Dijk echter grootmoedig een herkansing, waarna dit mooie duel én de generatiematch als geheel onbeslist eindigde: 5-5.

Aliene Haar (De ZorgZaak) - Erik Scherder (VU Amsterdam): 1-1

Dorothee Hopma (Biblionet Groningen) - Dilay Gunal (Student RU Groningen): 2-0
Marinus Damkat (DG Het Noorden) - Nicole de Vries (Droomdamsters): 0-2
Ignace Hendriks (Noordelijke Schaakbond) - Sjoukje de Haan (De ZorgZaak): 1-1
Jouke van Dijk (RvT Zorgplein Noord) - Richard Misran (Voorzitter vv Mamio): 1-1

De grootmeesters Roel en Wouter waren vol lof over het vertoonde spel en toonden op het demonstratiebord een mooi fragment uit de partij tussen Erik en Aliene. Conclusie: het was een stimulerend, inspannend én ontspannend halfuurtje dammen, geheel in de geest van Fitter Brein!

Na de ontspanning van een potje dammen vertelde HANNN directeur Daan Bultje over de bijzondere samenwerking van zijn organisatie met Fitter Brein en hoe het damproject bijdraagt aan gezondheidsbevordering in Noord-Nederland.

Vervolgens ging Fitter Brein coördinator Zainal Palmans in op wat zijn team zoal doet om dat voor elkaar te krijgen. "Fitter Brein helpt organisaties in Groningen en Drenthe en binnenkort ook Friesland om zelf het damspel in hun setting te introduceren en begeleiden. Dat kunnen zorginstellingen zijn, maar bijvoorbeeld ook sportclubs, scholen of bibliotheken. Een mooi voorbeeld is de training en de faciliteiten die activiteitenbegeleiders van zorgaanbieder Oosterlengte in de gemeente Oldambt begin 2022 van ons krijgen, om het dammen structureel aan te kunnen bieden in hun twaalf locaties. Ook de damclub in Winschoten heeft hierin een actieve rol. We zijn een jong project, dat vanwege corona pas dit jaar goed op gang is gekomen. Dankzij de steun van onze partners kunnen wij er de komende jaren voor de deelnemers iets moois van maken.”

Daarna was het woord aan Nicole de Vries en Jasmijn Scholtens. Beide jonge vrouwen zijn naast hun studie actief in het Fitter Brein team, door damclinics voor bijvoorbeeld ouderen of schooljeugd te verzorgen en te helpen bij de promotie en organisatie van activiteiten. Bovendien zijn ze ambassadeur voor het meisjes- en vrouwendammen via het project DroomDamsters van de dambond. Dit prachtige initiatief heeft vele raakvlakken met Fitter Brein. De damesdoelgroep is in de damsport al jaren onderbelicht en daar willen Nicole en Jasmijn verandering in brengen. De aanwezigen werden getrakteerd op een prachtige promotiefilm, waarin de kern van het project goed naar voren kwam. Ga naar de website van DroomDamster en word lid en bekijk de prachtige promotiefilm!

Toen was het podium voor eregast en ambassadeur van Fitter Brein prof. dr. Erik Scherder, gezaghebbend expert op het gebied van Healthy Ageing. In een verrassend en inspirerend betoog verduidelijkte de neuropsycholoog en bewegingswetenschapper op basis van wetenschappelijke inzichten, welke meerwaarde het beoefenen van een denkspel als dammen kan hebben voor de mentale fitheid van zowel gezonde als kwetsbare mensen.

Op een vraag vanuit de zaal hoe vaak en hoe lang je moet dammen om er echt gezondheidswinst mee te boeken bracht Scherder een belangrijke nuancering aan. ,,Het is prima om regelmatig een potje te spelen en daarbij ook de uitdaging te zoeken. Maar uren lang achtereen achter een bord of een beeldscherm zitten dammen schaadt juist je gezondheid en je prestaties. Wissel het dus af met andere activiteiten en vooral: beweeg!”

De professor toonde zich erg enthousiast over het inzetten van het damspel bij kwetsbare mensen, zoals ouderen met (beginnende) dementie, zoals in de Fitter Brein activiteit Playful Mind, waarmee HANNN bijdraagt aan het Europese project Dementia in Cultural Mediation (DCUM). "Het is aangetoond dat een actieve leefstijl vertragend werkt op het verloop van bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer dus dit is een prachtig initiatief. Maar het liefst wil je dementie voorkomen of in elk geval zo lang mogelijk uitstellen. Als je het brein al vanaf de jeugd met grote regelmaat uitdaagt, bijvoorbeeld via dammen, dan bouw je cognitieve reserves op, die op latere leeftijd langer beschermen tegen dementie. Aangetoond is dat zo wel vier gezonde jaren te winnen zijn.” Met behulp van fraaie animaties en heldere grafieken illustreerde Scherder deze bevindingen. "Onderzoek laat zien dat je voor een actieve leefstijl drie dingen echt nodig hebt: voldoende beweging, nieuwe uitdagingen én moeite moeten doen. Dammen heeft dat bijna allemaal en hoewel je erbij zit zien we zelfs het fysieke effect van bewegen in een spannende partij terug: het stimuleert het brein, de hartslag en de stofwisseling gaat omhoog en het bloed gaat harder stromen, wat weer van groot belang is voor het aantal verbindingen in de hersenen. Maar let op, die kwaliteit kan in principe al rond het dertigste levensjaar afnemen. Daarom is het zo enorm belangrijk om ongeacht je leeftijd jezelf iedere dag te blijven uitdagen.” Na zijn presentatie kreeg professor Scherder een daverend applaus en nam hij ruim de tijd om de vragen uit het publiek te beantwoorden.

De middag werd besloten met een informele Fitter Brein markt, waarbij de genodigden met elkaar en met de aanwezige deskundigen onder het genot van een hapje en een drankje van gedachten konden wisselen over de opgedane indrukken en inzichten. Volgens presentator en Fitter Brein adviseur Bert Dollekamp was dit misschien wel het belangrijkste programma onderdeel. "Hoe boeiend en informatief de presentaties ook waren, het succes van het project staat of valt net als in een partijtje dammen met jullie eigen initiatief, inzet en creativiteit. Maak daarom een praatje, deel een mening of idee, bevraag een (ervarings-) deskundige en maak vooral een vervolgafspraak.”

De deelnemers ontvingen na afloop een blad met ‘damstellingen’, waarin de belangrijkste door Fitter Brein gehanteerde en tijdens de bijeenkomst besproken uitgangspunten en inzichten kernachtig zijn samengevat: download de stellingen hier.

Bekijk hier de Aftermovie van het evenement (gemaakt door Moorredia) en bekijk hier een interview van Wouter Sipma met Erik Scherder.

Artikel geschreven door Bert Dollekamp en Zainal Palmans